Periferia
Iolanda Zúñiga
Xerais, Vigo, 2010, 504 páxs.
Vidas post-it supuxo hai uns anos a entrada da autora no sistema literario galego facendo gala dun discurso que, aprioristicamente, pretendía a diferenza articulando unha vontade expresiva desinhibida, pouco ortodoxa e chea de intensidade e emoción. Este é o ronsel no que outra vez se sitúa esta xove escritora viguesa, e faino agora talvez cunha maior madurez expresiva, a través dun formato distinto que asemade, sen que talvez sexa isto prioritario na súa intención, encerra un xermolo de renovación e de ser unha voz do seu tempo, que xa é dos escritores nados case nos anos oitenta.
Periferia, así pois, incardínase nunha liña que suscitará encontrados posicionamentos: algúns a prol, porque verán na súa prosa unha aposta por unha vontade renovadora, asumindo moi desemellantes influencias, sobre todo a documentalística e, nalgunha medida, a xornalística; outros en contra porque talvez priorizarán a asunción dun horizonte interpretativo de corte máis clásico, ou formalista, pero iso é inevitable. Con todo, declárome do primeiro grupo porque coido que voces como a de Zúñiga non se poden desaproveitar: espellan un tempo, que é o noso, e fano con honestidade.
Mais, onde radica a novidade da proposta? Ao meu ver, e basicamente, na incorporación de discursos asimilados de todo carácter e función, do mundo do audiovisual e da internet nomeadamente: desde textos enciclopédicos pasando por letras de cancións, avisos informativos, noticias xornalísticas, fragmentos poéticos, entrevistas, mensaxes radiofónicas, textos de grafitis…, todos de carácter ben heteroxéneo. Quen se achegue ao texto deberá vencer certas dificultades iniciais para poder serpear por este densa proposta amalgamada que gañan lóxica aos poucos ao emprazarse nunha realidade singular que posibilita aplicar unha revisión crítica e activa nun pano de fondo como é o das favelas de São Paulo: “unha cidade maldita e camaleónica, violenta e atraente”, que é metáfora tamén do propio mundo.
E é neste universo, nun volume que incorpora unha singular banda sonora constituída polos ritmos das cancións populares, do hip hop, do samba, do rap ou do funk carioca entre outrosonde cómpre deixarse levar pola historia de amor suburbial protagonizada por Brown e Simone: unha “estrela de cine sen filme”, o 
primeiro, e unha “menina falcão”, a segunda, que creceu aos golpes e que agora está ao servizo do narcotráfico. Unha sorte de novos Bonny and Clyde que debullan unha morea de historias oídas ou (re)creadas, algunhas brutais e estarrecedoras, que van escorrendo nunha atmosfera de alcatrán e no que nos asomamos ás consecuencias que a explotación do fútbol trae para aquel país e algunhas das súas xentes, pasando pola omniprensenza do carnaval ata reparar nos excesos de todo tipo, e tamén no sexo, nas crenzas relixiosas, nos novos xeitos expresivos e artísticos como a “pixação”, nas drogas –sobre todo nos nefastos efectos do consumo do “crack”-, nos traballos ilegais e nos mal remunerados, nos nenos vivindo en enormes vertedoiros de lixo… Todo iso, e máis, por xunto, co obxectivo de deseñar con verosimilitude ese mundo sórdido e escuro, tripando polas miserias por veces só entrevistas, construíndo tamén un artefacto literario no que non hai respiro e que, ao cabo, fabrica un mosaico, tesela a tesela, da vida e da morte.
Unha reflexión, en suma, sobre o exercicio do poder, en contra das escravitudes, sobre a intolerancia mercé a unha voz que quere erguerse, con forza, contra ese holocausto continuo e recorrente que segue a “reencarnarse” nas favelas.
Periferia, con todo, é vida, tal e como nos reitera Zúñiga nesta obra. E vida, tamén paixón por contar, haina a moreas nesta proposta.
Texto publicado, parcialmente, no suplemento Culturas de La Voz de Galicia, o 18 de setembro de 2010.
Caderno da crítica 
