Xosé Neira Vilas
Esperando o leiteiro
Galaxia, Vigo, 112 páxinas, 10 €
Ao tempo que me chega a Correspondencia de Xosé Neira Vilas con Valentín Paz Andrade e Celso Emilio Ferreiro, que o autor de Vila de Cruces vén de editar nos “Cadernos Ramón Piñeiro”, leo con rapidez, mesmo case sen respiro, Esperando o leiteiro pois creo que esta é a lectura que demanda un longo, tampouco excesivo, discurso levado da man dunha voz narrativa en segunda persoa. Esta voz estrutura un monólogo que revela as claves dun protagonista de apenas vinte anos que agarda, nos primeiros anos da posguerra, cheo de impaciencia e case ata o desespero, o transporte madrugador dun leiteiro que o conduza á estación do ferrocarril de Compostela, a onde confía chegar a tempo para subir a un tren con destino final en Vigo e, por último, embarcarse cara a Buenos Aires. Ese, e non outro, é o escenario –paréceme que mesmo de inspiración teatral- desde o que se articulan todas as historias expostas nun rexistro expresivo fluído, suxestivo e riquísimo, sobre todo na incorporación dunha fraseoloxía envexable.
O que a priori pode semellar unha perspectiva experimental ou sorprendente en Neira Vilas ao meu ver non é, pois non hai máis que se achegar a algunha peza narrativa recente –penso en O home de pau ou Relatos mariñeiros– que así o testemuña. Neira, iso si, segue a afondar, e teño para que min que nunca está de máis, nas posibilidades literarias que o feito migratorio pode ofrecer aínda hoxe: esa espera, esa longa espera, trae ao rego dous personaxes cruciais que son os compañeiros fortuítos de viaxe que atopa: unha muller, cargada cun cesto de figos para vender en Santiago, e mais un home que leva ao seu fillo á consulta dun médico compostelán; eles dous posibilitan afondar, por un lado nos pacedementos sufridos por unha muller solitaria na posguerra, desde a perspectiva da súa condición feminina e, polo outro, na aínda recente memoria da guerra civil, nos seus excesos e inxustizas, a través das evocacións dese pai que procura a sanación do seu fillo.
Engádase a todo isto o que o remuíño da memoria do protagonista exhibe a través desa segunda persoa que todo o coñece, cargado dunha elevada dose humorística onde agroman breves perfís humanos que entran e saen da escena –“bailando no rego do tempo” como se sinala na narración- malia que o substancial sexa a vida do futuro emigrante, que vai desandando o tempo para albiscar o seu imaxinario particular onde Buenos Aires é a terra de promisión e onde se focalizan as inquedanzas diante do esgazamento que supón a decisión de emigrar: o abandono dos días felices da infancia, o adeus á familia, a procura doutras ocupacións profesionais que non escravicen e, sobre todo, a fuxida da miseria moral, mais tamén social e tanxible nas dificultades e no abatemento que a falta de porvir provocan, sendo consciente de que todo, ben axiña e talvez para sempre, ha ser “borralla, fume, auga de muíños que xa moeron”. Ademais, reflíctense acontecementos que inflúen na conformación e nas actividades sociais e profesionais da época: a explotación da madeira e do wolfram, a inflexible educación relixiosa, os ritmos e a dureza dos traballos agrícolas…
Recomendo esta última novela de Neira Vilas: arrecende a frescura e exhibe a súa longa experiencia como narrador.
Esta recensión, baixo o título de “No remuíño da memoria” viu a luz nas páxinas do suplemento “Culturas”, de La Voz de Galicia, o 16 de xuño de 2012.
Caderno da crítica 