Manuel Veiga
Os xornalistas utópicos
Xerais, Vigo, 272 páxinas, 19,50 €
A denominada literatura do eu, cualificación que por outra parte non me agrada en absoluto entre outras razóns por esa dimensión semántica un tanto alleadora e distanciadora que encerra (mellor sería talvez adscribila baixo os termos de literatura de autoficción ou autorreferencialidade) ofrece, desde hai algúns anos entre nós, mostras dunha vitalidade envexable, arróupese esta a unha modalidade máis ou menos autobiográfica, máis ou menos ficcional. A medio camiño entre esta modalidade narrativa, que se desinhibe e se abandona, dalgún xeito, á comunicación de experiencias propias, e aqueloutra que non deixa de estar diante, á fin e ao cabo, dun construto narrativo que cómpre entender como fabulación, é preciso situar este Os xornalistas utópicos do escritor monfortino Manuel Veiga: ao meu ver unha das entregas máis prezadas entre as que este autor veu deixando na narrativa galega máis recente.
A opción narrativa pola que Veiga opta non transita, con exclusividade, polos vieiros de carácter autobiográfico, nin tampouco constitúe un exercicio memorialístico ou un diario en exclusiva, nin mesmo resulta un ensaio adubiado de ficción…, mais talvez na cerna da proposta haxa un pouco de todo isto ao iren desvelándose, aquí e acolá, os alicerces dese territorio alimentado pola indefinición entre aquilo que ocorreu e o que puido ocorrer, ou entre aquilo que a voz narrativa nos presenta como experimentado e que pode ser que tan só sexa unha fabulación. Se cadra, a mellor definición diante do que a lectora ou o lector atopará explicítase nunha pasaxe cando unha voz narradora, referíndose á obra de Christa Wolf, Noticia sobre Christa T. En carne propia, sinala: ”din que mestura varios niveis, porque fala de todo, biografía, ensaio, novela con golpes poéticos, labores domésticos, sentimentos, depresión por un mesmo e polo que lle sucede ao país, inquedanza, sutileza, avisos de algo, ideas de ensaios só albiscadas” (pp. 160-161).
Aínda ben se poderían engadir a esta listaxe, que nos fala dun territorio fronteirizo e esvaradío, elementos de colleita propia como son conversas oídas ou protagonizadas aquí e acolá, esquemas argumentais de novelas improbables, microrrelatos, listaxes do que un escolante fai ao longo dun día e un bo número de referencias, por veces sorprendentes, que se poderían engadir aquí constituíndo, dalgún xeito, unha bitácora onde cada capítulo ou fragmento narrativo, supón unha sorpresa, en moitas ocasións inesperada, ao bater con anacos de conversas, reflexións de orde doméstico e, sobre todo, con literatura, con moita literatura que non converte a proposta nun exercicio de metaliteratura, algo que a propia voz narradora considera “un bo recurso para os escritores sen tema”… Literatura, en fin, en forma de diálogo con citas e, sobre todo, coa experiencia da lectura, onde pairan ecos de Jules Vallès, Vila-Matas, Granell, Chirbes, Sciascia, Amos Oz, Zweig ou Böll… artellando un acto comunicativo pecualiar, sen dúbida, con estes e outros autores, pero tamén por esencia con autores de noso porque é nesta tradición na que se inscribe con naturalidade sen ínfulas de vontades universalizadoras que resulta absurdo procurar, coma se a nós algo nos faltase no noso sistema literario. Velaquí, así pois, o percorrido, persoal, íntimo, intransferible e tamén loxicamente subxectivo que ordena o libro, articulado a través, nunha boa medida, das reflexións, en aparencia caóticas, pero só en aparencia, que un protagonista chamado Obdulio Somoza comeza a ofrecer en virtude de espellar a experiencia propia como director dun xornal xunto con todas as evocacións que, en función dunha biografía persoal, se desatan, cobrando especial relevancia aquelas páxinas de carácter memorialístico que atinxen aos anos de formación académica no Madrid daquela transición intransixente que bautizara Lueiro Rey, ofrecendo unha visión, ao meu ver desencantada nalgunha medida, mais nunca nostálxica, das vivencias naqueles tempos convulsos e intensos, onde particularmente me interesou máis o proceso de recomposición do que se denomina “mapa da historia” dunha cidade na que a presenza dos ecos da República e da posguerra eran, aínda, doadamente recoñecibles. Complementa, por último, ese perfil do protagonista a presenza das voces doutros personaxes que conforman ese chamado “tribunal dos coetáneos”, onde non faltan lategazos críticos dirixidos ao propio protagonista, malia que tamén, e estas parécenme moi diáfanas, non sexa difícil achar reflexións, claro é, sobre o xornalismo, e sobre quen practican o xornalismo, en ocasións liñas acedas e ao tempo clarificadoras.
Non fixen referencia nas liñas anteriores, e queda para a conclusión á mantenta, a un dos elementos que, particular e subxectivamente, máis resultaron do meu agrado neste libro: tal é a adopción dunha perspectiva irónica, en moitas ocasións distanciadora, pero sempre áxil e fresca que domina boa parte da totalidade da narración. Dá xenio advertir ese aguillón crítico, en ocasións sarcástico, que Veiga exhibe tantas veces case diría que impunemente, e a min 
gustoume que fora así. Talvez, igualmente, esta novela teña algo de proposta xeracional que inquire ou afonda na urdime formativa e como as vivencias foron moldeando as persoas…, persoas que non se abandonan porque, tantas veces, hai espazo para o positivismo: “Temos fe e entusiasmo, humor incluso, contra todo prognóstico, contra a lóxica”. Sexa como for, estas miñas non deixan de ser cábalas e interpretacións mais o que é ben certo é que nestas páxinas se dá conta tamén de contradiccións e conflitos do noso tempo e faise cunha claridade que como lector agradezo. Ao tempo, atrévome a propor que cadaquén se achegue a este libro e faga as súas: a hibridez do texto, o seu carácter de continuo desdobramento, a exploración dun horizonte do que descoñecemos as fronteiras verdadeiras, sen dúbida, convida a facelo porque “a literatura gusta das marxes, cobra vida moitas veces nas fronteiras das identidades sexuais, lingüísticas e territoriais”, non dubido que así é.
Esta recensión viu a luz no número 29 da Festa da palabra silenciada, páxinas 112-113.
Caderno da crítica 