Este pasado luns, na libraría compostelá Pedreira, Marilar Aleixandre deu lectura a unha carta que ela transcribiu do latín ao galego aínda que sospeito que algo máis tivo que ver. Marilar acababa de chegar de Alemaña e, case sen decatarse, viuse envolta nas responsabilidades de tradutora e, ao tempo, de mensaxeira e lectora desta carta que fura con pasmosa naturalidade nas estremas que marca o tempo e que cose a ficción. Con todo, que a carta é de Hildegarde non o dubido pois a caligrafía así o demostra; mesmo a sinatura e o uso dalgúns dos grafemas empregados na ignota lingua por ela inventados así o confirman. Sexa como for, todas as persoas que asistimos a aquela epifanía en Compostela quedamos atónitos e, particularmente, sígolle dando voltas a aquela epístola. Marilar agasalloume o orixinal manuscrito desta carta que reproduzo a continuación e, abaixo, incorporo a carta que apareceu hoxe no blog de Edicións Xerais para quen teña interesa en lela máis facilmente. Beizón Marilar; grazas Xerais; Ich danke dir, Hildegarde.
Hildegarde von Bingen, Magistra de Rupertsberg, a Ragemundus Nicolaus, Profesor na chousura de Valadares, na Gallaecia.
Carísimo irmán Ragemundus, permitídeme que no canto do formal Sehr geehrter Herr Nicolaus, me dirixa a vós como Lieber Moncho:
Desde este fragueiro en Rupertsberg onde o Nahe debruza as súas augas no caudaloso Rhin, a vós que tendes a fortuna de contemplar os altos penedos do canón do Sil, no día de Todos os Santos, aniversario daquel no que ingresei aos catorce anos no mosteiro beneditino de Disibodenberg da man da miña queridísima Jutta, beizóns.
Debo, en primeiro lugar, transmitirvos o meu agradecemento por recuperares, con tanto agarimo, as cartas que desde metade do século XII intercambiamos a reverenda Madre Guiomar Méndez, Ona de San Pedro de Ramirás e eu mesma. Vielen Dank für deinen werk.
Malia estaren separadas por máis de mil cincocentas leguas, Ona Guiomar e mais eu vémonos unidas en comúns angueiras. Cara ao interior, empeñámonos en gobernar unha comunidade, atendendo tanto ás arelas e inquedanzas das irmás coas que compartimos a vida, como aos intereses do mosteiro. Cara ao exterior, debemos facer fronte aos intentos de mangoneo e absorción por parte dos abades varóns e outros freires, aos que rancias tradicións e costumes outorgaron un poder omnímodo sobre as comunidades monásticas de mulleres. Así, as pequenas leas entre Ramirás e o mosteiro de Celanova, gobernado polo abade Xuno, por mor dun dereito de paso e, desafortunadamente, no século XV, a anexión de San Pedro de Ramirás ás propiedades do poderosísimo mosteiro de bieitas de San Paio de Antealtares, decidido por frei Rodrigo de Valencia, pese á oposición da súa abadesa, María de Limia. María, sucesora de Ona Guiomar, foxe en rebeldía e xunto con outras touquinegras permanecen durante longo tempo como “fuxitivas e apóstatas”, logrando finalmente non verse obrigada a residir en San Paio. Porén, como ben documentades n’O espello do mundo, o mosteiro, en ausencia das monxas, esborrallouse nas ruínas. Talvez lieber Moncho, vós ou algunha das vosas amizades, como Marilar Aleixandre, se interese nun futuro pola historia de María de Limia.
No meu caso, Ach o ve! Pobre de min! as manobras do abade Kuno de Disibodenberg, que pretendía someterme baixo a súa autoridade, coa andrómena de me nomear prioresa. Ben sabedes que, seguindo as voces das visións, e co obxectivo de gardar a miña independencia, solicitei trasladarme a Rupertsberg coas irmás touquinegras. Kuno denegou a petición, por motivos económicos, das doazóns que tan ben debullades no voso libro, e a retesía prolongouse durante anos, obrigándome a apelar a máis altas autoridades eclesiásticas, até finalmente acadar a aprobación do Arcebispo Henrique de Mainz.
Durante canto tempo máis estarán as mulleres, dentro e fóra dos conventos, oprimidas por uns homes que non posúen outro mérito que a súa condición de varóns! Por que ese temor á nosa independencia da tutela masculina? Como pon de manifesto a anexión de Ramirás por Antealtares, ao freire Rodrigo de Valencia pouco ou nada interesaba que o mosteiro se arruínase, que as monxas non quixesen diluírse noutra comunidade. Era unha cuestión de poder.
Vós, lieber Freund, considerádenos iguais, abominades tanto coma min da marxinación das mulleres. Ben sabedes que eu non recoñezo outra autoridade que a da Natureza e Deus, ou Deus e a Natureza, se é que son distintos e non unha e a mesma cousa. Recoñezo a autoridade de Deus que honrou á esta indigna serva coas visións da súa Luz Vivente e dos seus sagrados misterios. Non recoñezo, porén, a autoridade dunha Igrexa que durante séculos tivo a menos as miñas obras, sen completar xamais a miña canonización, sendo hoxe o día en que son considerada beata. Houben agardar a 2012, mil anos despois dos tempos da miña vida, para ser nomeada Doutora da Igrexa. Nada importa xa: o recoñecemento que procuro é o de quen le os meus escritos, escoita a miña música, contempla os Coros de Anxos nas iluminacións do Manuscrito de Rupertsberg, estuda os remedios que propuxen nos meus escritos científicos.
Carísimo irmán Ragemundus, en segundo lugar é unha grande ledicia ler as miñas cartas e escritos botánicos e mineralóxicos na fermosa lingua galega que, por ser próxima ao latín, tiven a posibilidade de enxergar. Non puiden peregrinar a Compostela como arelaba, mais un anaquiño de Galicia chegou a min no voso libro, e eu son agora parte dos libros galegos. Vielen Danke! Saboreo así os nomes galegos das plantas, fieito, milenrama, cravo, menta poexo e especialmente maceira. “Maceira”, digo para min durante o día, “maceira”. Tan distinto de “apfel”! Que beleza! Falábame Ona Guiomar, nunha carta que talvez estea perdida dos moitos tipos de mazás que cultivades en Galicia, camoesa, tres en cunca, repinalda… Debo peregrinar a Galicia, escoitar a fala galega, pois non é o mesmo oíla que vela escrita, a mesma diferenza que hai entre escribir de mazás e comelas. Ver cos meus ollos o Canón do Sil, que, segundo as descricións da irmá Guiomar debe ser máis fermoso e agreste que o propio Val do Rhin no que vivo, subir e baixar polos sucalcos, gustar ese viño producido na Ribeira Sacra, ir á Feira de Monterroso, subir á alta torre da Berenguela da Catedral de Santiago, entrar na pequena capela de Santa Comba de Bande, camiñar pola Muralla de Lugo, comer castañas no magosto. Coñecervos, Lieber Freund.
Escoitando no meu interior a música das palabras en galego, imaxinei como debe soar a música que entoan as fragas de carballos arredor de San Pedro de Ramirás, a música da auga no Río Sil, a do trebón na Fervenza do Xallas. Talvez na miña visita a Galicia eu puidese compoñer novos himnos, como o de Veni Creator Spiritus, que Marilar cantaba de nena, ou O Lume da Creación.
Non se vos oculta, irmán Moncho, que no meu tempo fun considerada rebelde. Así, en 1178 a curia de Maguncia emitiu un interdicto prohibíndonos, a min e a toda a comunidade do mosteiro, cantar o salterio e celebrar misas. Todo porque eu dei sepultura no cemiterio do convento a un home que fora excomungado. Mais se ese home confesou e recibiu os sacramentos e os santos óleos: Non había eu apiadarme del? Como dixen na carta aos prelados: “Antes de fechardes a boca dunha comunidade, debedes considerar actuardes guiados pola xustiza e non por inxustas emocións ou sentimentos de vinganza”. Gañei o caso: Como ía permitir eu que nos prohibisen cantar? Como ía permitir que nos prohibisen a música?
Neste espírito de heterodoxia, desexo tamén ardentemente visitar a tumba que din do Bispo Prisciliano, o excelso predicador, do que contemplei moitas veces en Tréveris, perto do meu mosteiro, o lugar da súa execución na Porta Nigra.
Ouh irmán, que sempre resoemos como o pequeno son dunha trompeta da vivente luz. Que a paz sexa convosco.
Caderno da crítica 