Onte foi, probablemente, un día relevante para as persoas que nos une a defensa e divulgación da memoria de Celso Emilio Ferreiro. Unha iniciativa do Parlamento de Galicia e do seu presidente, Miguel Santalices, foi a que permitiu desenvolver un acto, coa presenza da mocidade pertencente ao centro IES Celanova e do IES Castelao de Vigo, ao que nos sumamos conscientes da importancia de honrar unha das voces literarias de maior calado e fondura da literatura galega do século XX.
Asistín a este evento na condición de profesor, a carón da axuda inestimable do docente Julio Astor, dun grupo de estudantes de primeiro bacharelato do IES Castelao, a quen agradezo as súas intervencións no recital de diversos poemas e a actitude respectuosa que amosaron, como tamén a de membro da Fundación Celso Emilio Ferreiro. Por esta razón fun convidado a dicir unhas palabras no acto, dirixido pola actriz Isabel Blanco, a carón de Xesús Alonso Montero, Víctor F. Freixanes, Valentín García, Luís Ferreiro e Miguel Santalices. Deixo aquí a miña intervención por fose de interese de alguén.
Prezadas autoridades, amigas e amigos.
Esta pasada fin de semana unha persoa confesoume unha historia que non podo evitar compartila aquí de maneira sintética. Creo que vén, se cadra, moi ao fío deste acto de homenaxe á memoria de Celso Emilio Ferreiro pois del fala, e tamén doutras cousas. Permitiranme, ademais, que dedique este relato a todas as persoas máis novas que aquí nos acompañan e, singularmente, ao alumnado de bacharelato do IES Castelao onde traballo. Nese grupo quero ver unha representación do pasado -de trinta anos de exercicio da docencia pública- e tamén do futuro, do que elas e eles deben significar para Galicia, para que está por vir.
O sucedido, que ten certo recendo biográfico e que presento como verosímil, parte da experiencia que me relatou alguén que ten xa unha idade coma a miña, ben pasado xa ese “mezzo del cammin di nostra vita” do que falaba Dante, e que relataba unha experiencia moi concreta, se cadra pouco interesante ou orixinal, e debida tan só a esa teima que -segundo contaba- lle transmitiran os seus de ser unha persoa que debía andar polo mundo sempre cos ollos ben abertos.
Pois ben, esta persoa que quere estar no anonimato contábame que, aos seus trece anos, dirixira a súa ollada curiosa cara a unhas amplas vidreiras de transparencia esvaecida, que custodiaban o interior dunha libraría situada nun entrechán do barrio vigués dos Choróns. Alí fora quen de distinguir, pola perspectiva diagonal, case vertical, que posibilitaba esa visión desde a rúa, moitas persoas de cabelo cano, a realizaren movementos curtos tras os que adiviñaba unha fervenza continua de apertas e saúdos. Ao dobrar a esquina de Urzaiz, aquel rapaz reparou nun cartel escrito a man e fixado na porta da libraría que tiña a súa entrada pola rúa Pizarro e que se denominaba Castelao -logo soubo que estaba á fronte dela un activista e galeguista retornado de Uruguai chamado Fernando Pereira, a carón doutra persoa relacionada co teatro vigués de base-. Un cartel que rezaba “Hoxe presentación de A Taberna do Galo. Intervirán Xosé María Álvarez Blázquez, Xesús Alonso Montero e, o autor, Celso Emilio Ferreiro”.
O rapaz marchou para a casa sen máis pero aquel cartel e aquela multitude que se congregara naquel acto debeu quedar na súa memoria e aos poucos días colleu uns aforros e foi mercar un exemplar de Longa noite de pedra porque, probablemente, era un título que lle soaba algo máis. Aí, para el, aínda que non o poida parecer, comezou todo, segundo me relataba. Isto é, asomouse da man dos poemas de Celso Emilio a un universo insospeitado tempo atrás, a unha voz que dicía cousas, e que as dicía claramente, mesmo abrazaba a sensación de que Celso Emilio escribira aquelas cousas para el, malia que algunhas delas non as entendese. Celso Emilio -continuaba- foi a chave que lle permitiu abrir unha porta pola que entraron Rosalía, Curros, Castelao, Blanco Amor, Cunqueiro, Acuña, Seoane, Dieste, Neira Vilas, Cabanillas, tantas e tantas voces que foi descubrindo aos poucos e que foi facendo súas. Logo viñeron as voces contemporáneas e do noso tempo -afirmaba- que o acompañan día a día. Aquela persoa -subliñaba con énfase- formouse nese patrimonio, no patrimonio da palabra, da palabra literaria en galego.
Seguiume relatando aquela persoa que, sen sabelo con certeza, aquela descuberta estaba no fondo da decisión de estudar filoloxía, seguir uns cursos universitarios daquilo que era, ou debía consistir, en “amar a palabra” onde descubriu outra voz, neste caso da man dun profesor, que era e é a de Xesús Alonso Montero que, sen estar contemplado no currículo de literatura española que explicaba e razoaba, nos falaba tamén de Celso Emilio, e con proximidade, con coñecemento, con admiración; algo que tamén fixo outra profesora de feliz recordo para el e que desapareceu hai pouco como foi Pilar Vázquez Cuesta. Con esta bagaxe, cousas da providencia laica como sinala un amigo de meu, cousas da importancia que tivo e ten o feito de que boas profesoras e profesores se crucen na túa vida, esa persoa acabou procurando na hemeroteca do Faro de Vigo uns artigos daquel Celso Emilio poeta que lera sendo moi novo, e tivo sorte porque entrou niso da crítica da man do que un día aquel señor que presentaba un libro en Vigo escribira moitos anos atrás. Logo todo veu coma se fose unha bola de neve -engadía- agrandándose inexplicablemente coma se nada estivese xa na súa man e todo se movese por uns fíos invisibles que nunca soubo quen dirixía.
Aquela persoa que isto aínda engadiu, finalmente, que tamén o convocaran para participar nun acto de homenaxe a Celso Emilio Ferreiro da man dunha institución que lle suscitaba o máximo respecto porque nela residía a soberanía dos electores e das electoras, do pobo galego nunha palabra. Díxome que se felicitaba porque unha institución así lembrase a importancia que tiña Celso Emilio Ferreiro pasados corenta anos desde o seu falecemento e que sentía como reconfortante e gratificante a celebración dun acto no que se facía memoria dun autor clave da literatura galega do século XX. Tamén me comentou que a institución que organizaba aquel acto o convidara a ir redactando un traballo, que ía editar con profesionalidade Edicións Xerais de Galicia, e que vería a luz nos primeiros meses do ano 2020. Nel reparíase na dimensión que a súa figura e obra foi cobrando ao longo dos corenta anos transcorridos desde aquel 1979, cando deixou de estar fisicamente entre nós, pero nunca de todo porque segue a permanecer en todas as palabras que escribiu. Despediuse de min moi rapidamente porque quería avanzar naquel traballo que lle pediran sobre Celso Emilio e, mentres me daba unha aperta, engadiu que, ás veces, o máis inesperado e impensable pode converterse en realidade. Beizón.
Caderno da crítica 