Hai algúns meses saíu publicado A cor áspera do veludo (Toxosoutos) con ilustracións a cargo de Viki Rivadulla. O autor, Xulio Pardo de Neyra, solicitoume unhas palabras limiares que, loxicamente, reflicten a miña lectura desta que é unha das súas primeiras incursións no ámbito poético, desde hai pouco acompañada doutro volume como é O abecedario no país das alvarizas (Medulia). Deixo aquí a miña introdución para as persoas interesadas:
Solicítame Xulio Pardo de Neyra unhas breves palabras, que resultaron desordenadas e intuitivas, para este que é o seu primeiro libro poético e non podo negarme a acompañalo nesta viaxe -recorrendo ás veces a argumentos que intercambiamos nun diálogo virtual que, ao fío deste libro, puiden manter co autor- en virtude do aprecio que lle tributo á súa persoa, coa que comparto unha cronoloxía xeracional moi próxima malia termos coincidido, presencialmente, en moi escasas ocasións. Inflúe en que non podía negarme a redactar estas liñas a admiración indisimulada que a súa oceánica biografía intelectual me suscita, e explícome. Xulio Pardo de Neyra, e non coñezo caso semellante, posúe un dilatado e brillante percorrido intelectual como testemuña que na actualidade sexa Doutor en Filoloxía Galega, en Historia Contemporánea e Doutor Europeo en Didáctica da Lingua e Literatura. Ademais, a estes méritos académicos, xa de seu singulares e infrecuentes, e que me parecen nados ao abeiro dunha capacidade de traballo excepcional, Xulio Pardo de Neyra súmalle, alén de incontables achegas en forma de artigo, un brillante, poliédrico e rigoroso perfil investigador como amosan os seus máis de corenta libros publicados que teñen como obxecto de interese a literatura infantil galega -evoco aquí, por poñer un exemplo, os traballos e ilusión compartida para a edición de Margarida a da sorrisa d’aurora, de Evaristo Correa Calderón: o primeiro conto infantil galego de autor que finalmente aparecerían publicados en Dos Acordes no ano 2013-, a literatura medieval, a didáctica da lingua e a literatura, o vangardismo, o republicanismo literario, o erotismo e a pornografía, a figura de Carvalho Calero ou a retratística e a fotografía galegas do séculos XIX-XX como amosa o seu recente Os rostros do frío (Fervenza, 2020), entre outras temáticas do seu interese.
Dito isto, hai algún tempo o autor sorprendeunos aínda con dúas pezas narrativas como foron O nome do arrecendo (Corsarias, 2013) e mais Intensa e quente é a túa humidade azul (Positivas, 2014). Tal capacidade de traballo antes aludida aínda deixa unha fírgoa para que o autor lucense nos agasalle coa súa primeira obra poética, esta que agora tes nas túas mans.
A cor áspera do veludo quen sabe se nuns anos constituirá unha desas edicións que os bibliómanos perseguirán con teimosía. Non o sei, pero polo de agora contentémonos e felicitémonos pola oportunidade senlleira que supón achegarnos a este breve pero intenso libro que, non o dubido, dialoga como é natural coas obsesións particulares, agora compartidas, de Xulio Pardo de Neyra, isto é, poemas que establecen unha dinámica dialéctica que aviva a memoria do pasado, as súas experiencias, as súas lecturas e a maneira singular que ten de ver o mundo.
Malia a súa brevidade é este un libro de poemas para gorentalo con vagar porque é unha proposta afortunadamente esixente, merecedora de reiteradas lecturas, como xa se explicita desde o seu propio título onde o veludo, como metáfora, se converte en homenaxe ao aludir a ese tecido exquisito que evoca o interese do autor polo universo dos ultraístas pois desa tea eran os tapices dos diváns do Café Colonial madrileño onde Rafael Cansinos Assens deu a luz ao ultraísmo e onde Correa Calderón, arriba citado, articulou a presenza do primeiro vangardismo galego. Mais, ao tempo, non se pode desatender o significado que apunta á cor vermella asociada a unha percepción visual e táctil aglutinada con solvencia e efectividade porque se abeira así a unha poética dos sentidos que afonda, dalgún xeito, na memoria e no futuro: na memoria porque esta ten que materializarse, debe materializarse, no cotián; no que está por vir porque isto sempre estará asentado no pasado, a carón dun novo diálogo coa interpretación, co traballo, coa obsesión “dunha simboloxía heráldica periclitada mais útil á hora de reformularme como voz poética”.
Aprópiase deste libro, malia que Xulio Pardo sinale que non resultou especialmente meditada, unha estrutura na que se advirte con facilidade o xogo co universo do impar, onde os números tamén posúen o seu significado simbólico. Velaí como no primeiro destes bloques en que divide a súa obra presenciamos sete textos; no segundo catorce máis un -sete e sete mais un- para enlazar coa derradeira parte que só ten un cántico final; e no terceiro sete outra vez, que serían os días da semana, alén dese poema final ao que xa aludín. Velaí, pois, esa clásica conxunción que é a suma do 3 (de orixe celestial) co 4 (de carácter terrenal) para obter un número máxico, dono de referencias culturais e antropolóxicas e cunha dimensión interpretativa que non é acaído afondar aquí.
E neste ronsel non é difícil advertir a resposta a esas preguntas silandeiras que alguén como Xulio Pardo se fará nalgún momento cando debulla as razóns das “obsesións”, ou paraísos particulares, que conducen a entender o mundo, o noso mundo. Velaí, por exemplo, o diálogo coa heráldica entendida como un código imaxinístico de filiación erótica e xeométrica inserida nun percorrido, individual e colectivo, da nosa propia traxectoria cultural e social. E hai memoria, moita memoria neste libro e para pór só un exemplo nesta clave cómpre interpretar a sección “Electroencefalografía” que responde a un acontecemento convulsivo na contorna familiar ofrecendo así unha lectura onde os amantes, alleos á forza do convencional, deben reedificar unha cartografía nova tras a destrución da propia, con referencias á mitoloxía galega popular, ás terras da Ribeira Sacra e a ese frío que provoca o acontecemento, expreso tamén no libro máis recente do autor como arriba comentei: frío, como o destes tempos que vivimos porque, ao fío do desexo de ser sometido reside a interpretación o lume do desexo, un desexo que nunca se debe domesticar. Igualmente, a sección que conclúe este apartado abraza un formato de diálogo onírico, disposto nunha estrutura na que atrapa a natural inconsciencia do sono para transformalo en soño, dalgún xeito nunha sorte de espazo para a expiación do desexo que se detén no número 9 no que se dá unha evidente lectura vinculada coa numeroloxía pois lémbrense a duración dos meses da xestación, o período que os cadáveres debían agardar para seren enterrados ou esa simboloxía do universo do orfismo desenvolta “por medio de tres grupos de tres aspectos (noite, ceo e tempo; éter, luz e astros; sol, lúa e natureza)”.
Un dos elementos máis salientables neste libro, ao meu ver, reside no concepto da corporeidade, un espello do noso interior e da urda propia de cadaquén, e, concretamente, e da lingua -extirpada e dese xeito inutilizada- xa erma, tanto para a propia fala como para o amor e o pracer. É aquí, precisamente, onde agroma un xogo duplo entre un imaxinario construído por referentes de poesía erótica, acollido nunha imaxinaría coidada e sorprendente, e o que se correspondería co concepto do amor á lingua. No primeiro, salienta o vincallo coas imaxes de filiación hebrea e oriental sobre todo e nunha xenerosa e confesada recuperación da “entidade do oral como bandeira e como eixe de inspiración sexual”.
No libro de Xulio Pardo apréndese moito, non teño dúbida. Ao bater con Paradexa, a incógnita foi en aumento: un topónimo elevado á categoría de paraíso?, un ente inexistente e só vivo na fabulación do autor?, un túnel do Ézaro?, un perfil misterioso do Minecraft…? Non, tras falar co autor, entendín que era algo semellante ao que Cirlot describe como, propiamente, o edén. Supón pechar o círculo que se iniciou no primeiro poema; supón sentir o veludo como un tecido baixo o que o sangue nutricio se move e que apunta ao labor preciso de reconstrución de nós mesmos -en todos os sentidos, tamén o desa “terra sen memoria”- que só co amor poderemos acadar. Velaí, nesta chiscadela estruturada de novo baixo a sombra do número 7 como son os días da semana que estruturan este bloque, como latexa o espello do primeiro asentamento da Thule Nórdica, que se ergue, en palabras de Xulio Pardo, “no paraíso setentrional máis intenso: o máis próximo ao polo Norte”, pero que podemos sentir preto, case tan preto como que alenta na Terra de Miranda que felizmente transitamos neste libro. “Thule”: un nome que bebe na fonte dos tempos e que en sánscrito “tamén é outeiro, dumia, lugar elevado do que, en virtude da imaxe duns peitos que nos aleitan, procedemos as persoas”.
Non debería rematar estas palabras limiares sen me referir á vizosidade lingüística encomiable que encerra este libro e á incorporación dunha panoplia riquísima de recursos técnicos e compositivos, tamén de diálogos interxenéricos de indiscutible interese e que axudan a entender este artefacto literario como susceptible de múltiples e poliédircas lecturas. Con todo, por distintas razóns, que aluden sempre á inevitable subxectividade, entendo os poemas “Anoitéceme” e “Vira o percurso do seu voo”, poemas de amor e de resistencia, como uns dos máis conmovedores deste libro. Lede o libro enteiro porque así se comprende cabalmente esta afortunada, e allea a tendencias actuais, estrea poética mais os referidos quedarán, probablemente, gravados na vosa memoria. Boa andanza a este A cor áspera do veludo, ben a merece.
Vigo, 1 de abril de 2021
Caderno da crítica 